Godziny nocne kierowców: przegląd zasad i przepisów

Zgodnie z Kodeksem pracy, nocna pracy kierowcy obejmuje 8 godzin między godziną 21:00 a 7:00. W tym czasie pracownikowi przysługuje dodatkowe wynagrodzenie, ustawodawca wyznaczył też limit godzin. Poznaj ograniczenia, korzyści i obowiązujące przepisy drogowe. Zapraszamy do lektury. 

Co definiuje godziny nocne w prawie drogowym?

Zgodnie z art. 151 par. 1 Kodeksu pracy, godziny nocne kierowcy obowiązują w przedziale czasowym od 21:00 do 7:00. Przepisy drogowe uprawniają kierowcę do uzyskania właściwego wynagrodzenia, podwyższa poziom bezpieczeństwa i ułatwia planowanie czasu pracy kierowców. 

Przepisy drogowe wskazują, iż pracownik nocny wykonuje zadania służbowe przez minimum 4 godziny w wyznaczonej przepisami porze nocnej. Ta sama zasada dotyczy pracowników, którzy przez minimum ¼ całego czasu pracy w jednym okresie rozliczeniowym pracowali w porze nocnej. 

Jakie są ograniczenia czasu jazdy nocnej dla kierowców zawodowych?

Godziny nocne kierowcy wyznaczone przez przedsiębiorstwo muszą mieścić się w godzinach podanych przez ustawodawcę, czyli od 21:00 do 7:00 rano. Bardzo istotne jest wprowadzenie tych informacji do regulaminu firmy lub umowy zawartej z kierowcą. 

Zgodnie z art. 21 ustawy, kierowca, którego czas pracy obejmuje nawet w minimalnym stopniu wyznaczone w przedsiębiorstwie godziny nocne, podlega ograniczeniom w dobowym czasie pracy do 10 godzin.

Przepisy muszą być respektowane zarówno przez kierowców zatrudnionych na podstawie umowy o pracę, jak i umowy zlecenia oraz prowadzących własną działalność gospodarczą. Szczegółowe informacje i zasady, które wyznaczają ograniczenia czasu jazdy i pracy kierowców, można znaleźć na stronie Głównego Inspektoratu Transportu Drogowego.

Przykłady wyjątków od standardowych ograniczeń

Art. 22 ustawy wyznacza kilka wyjątków, których limity pracy nocnej nie dotyczą przewozów drogowych:

• towary, których łączna masa pojazdów razem z przyczepą lub naczepą nie jest większa od 3,5 tony, 
• towarów w międzynarodowym transporcie drogowym albo kabotażowym, gdy zsumowana masa pojazdów razem z przyczepą lub naczepą nie jest większa od 2,5 tony, 
• osób, które korzystają z pojazdów zaprojektowanych bądź stałych do przewozu maksymalnie 9 osób, wliczając do tego kierowcę.

Zakaz jazdy w nocy odnosi się do kobiet w ciąży, pracowników młodocianych i pracowników niepełnosprawnych. Z kolei kierowcy, których dziecko nie przekroczyło 4. roku życia mogą pracować w porze nocnej, pod warunkiem dostarczenia pisemnej zgody do pracodawcy.

Jak przestrzeganie zasad jazdy nocnej wpływa na bezpieczeństwo?

Praca w nocy wiąże się z ryzykiem – człowiek jest zmęczony, ma spowolniony refleks, gorszą koncentrację uwagi, a przez to ryzyko wypadku automatycznie wzrasta. Bezpieczeństwo jazdy nocnej wynika z wprowadzonych ograniczeń. Przepisy drogowe zabraniają, aby kierowca jechał przez całą noc, bez odpoczynku, gdyż przyczynia się to do zwiększenia ryzyka wypadku, zaśnięcia podczas jazdy i co za tym idzie – utraty zdrowia, a nawet życia. 

Bezpieczeństwo jazdy nocnej odgrywa istotne znaczenie z punktu widzenia każdego uczestnika ruchu drogowego, stąd do tej kwestii nie należy podchodzić opierzchle i lekceważąco. Należy też mieć świadomość, że postępowanie niezgodnie z obowiązującymi przepisami może przyczynić się do nałożenia wysokich kar finansowych i innych konsekwencji zarówno wobec kierowcy, jak i firmy transportowej. 

Jakie są konsekwencje naruszenia przepisów dotyczących jazdy nocnej?

Jeżeli przepisy drogowe nie będą respektowane przez kierowców i co za tym idzie – dopuszczą się przekroczenia limitu godzin pracy w porze nocnej, wiąże się to z szeregiem konsekwencji – należy mieć tego świadomość. 

W ustawie o transporcie drogowym dostępny jest taryfikator, który wskazuje, że przekroczenie dopuszczalnego dobowego 10-godzinnego czasu pracy w porze nocnej:

• o 1 godzinę – powoduje nałożenie mandatu w wysokości 50 zł, 
• od 1 do 3 godzin – powoduje nałożenie mandatu w wysokości 100 zł i kwalifikacji jako poważne naruszenie, 
• o każde rozpoczęte ponad 3 godziny – powoduje nałożenie mandatu w wysokości 200 zł i kwalifikacji jako bardzo poważne naruszenie. 

Wpływ jazdy nocnej na zdrowie kierowcy: co warto wiedzieć?

Nocny tryb pracy ma niekorzystny wpływ na zdrowie kierowców. To wynik m.in. zaburzenia rytmu dnia, gdyż wymusza pracę umysłu w czasie, kiedy powinien odpoczywać. Skutki uboczne są odczuwane nie tylko przez mózg, ale niekorzystne objawy można zauważyć także w innych organach wewnętrznych. W najgorszej sytuacji jest układ trawienny. Kiedy posiłki są przyjmowane w nocy, pH w żołądku spada poniżej przeciętnej normy, co oznacza, że człowiek staje się bardziej odporny na działanie insuliny. Wydłuża się także proces trawienia. W praktyce przekłada się to na występowanie zgagi, niestrawności i bólu żołądka. 

Godziny nocne kierowcy mają niekorzystny wpływ na układ krążenia. Następuje spadek melatoniny, co zwiększa ryzyko rozwoju miażdżycy, choroby wieńcowej i innych schorzeń. Wzrasta także ryzyko nadciśnienia i udarów. Można mówić o niekorzystnym wpływie na jakość snu.To schorzenie znane jako SWSD (Shift Work Sleep Disorder). Przyczynia się do spadku koncentracji i zwiększa ryzyko wypadków. 

Porady dotyczące zapobiegania zmęczeniu i zasady zdrowego snu

W jaki sposób należy przygotować się do jazdy i zadbać o bezpieczeństwo jazdy nocnej? Przede wszystkim należy zadbać o zdrowie kierowców i odpowiedni wypoczynek przed pracą. W przypadku jazdy nocnej, konieczne jest wykorzystanie wcześniejszego dnia na wyspanie się i relaks. Bardzo ważne jest odstawienie nikotyny i napojów zawierających kofeinę, takich jak kawa czy energetyki, które nadmiernie pobudzają organizm. Ponadto na dłuższy czas przed wyjazdem należy odstawić alkohol. Chodzi tu o kilka dni poprzedzających wyruszenie w trasę. Picie alkoholu wpływa niekorzystnie na zdolność człowieka do regeneracji nawet wiele godzin po całkowitym wytrzeźwieniu. 

Oczywiście nie wolno zapomnieć o odpowiednio częstych przerwach w trakcie jazdy. Nawet kilka minut odpoczynku pomaga w zachowaniu koncentracji za kółkiem, zwłaszcza w trakcie nocnej jazdy. Kierowcy powinni też stosować zasady zdrowego snu. Wśród nich znajdziemy m.in. 

• zadbanie o aktywność fizyczną do 60 minut dziennie (ale nie przed snem) i redukcja stresu, 
• zadbanie o komfortowe warunki snu, np. odpowiednie wyciemnienie sypialni, wygodne łóżko, 
• zachowanie w miarę możliwości stałych godzin snu, 
• unikanie alkoholu, kofeiny i nikotyny, 
• unikanie obfitych posiłków na kilka godzin przed snem,
• stosowanie zbilansowanej diety z dużą ilością warzyw i owoców.

Wszystkie zalecenia związane z higieną snu, które także dotyczą zdrowia kierowców, można znaleźć na stronach Ministerstwa Zdrowia.

Jak technologie wpływają na bezpieczeństwo jazdy nocnej?

Bezpieczeństwo jazdy nocnej poprawia coraz bardziej zaawansowana technologia. W praktyce oznacza to systemy noktowizyjne, które odpowiadają za rejestrowanie drogi przez kamerę na podczerwień i wyświetlanie uzyskanego obrazu na monitorze. Układ może współpracować z reflektorami, które w sposób automatyczny kierują snop migającego światła na napotkaną na drodze przeszkodę. 

Producenci samochodów ciężarowych montują nowoczesne, bezpieczne fotele oraz systemy zagłówków, poduszek powietrznych i nowocześniejsze oraz wygodniejsze pasy bezpieczeństwa. 

Dużym ułatwieniem są kamery cofania oraz kamery, które pokazują, co występuje przed maską pojazdu. Ważną rolę odgrywają systemy czujników, które pozwalają wykryć przeszkody w trakcie skrętu lub zmiany pasa ruchu. Coraz więcej pojazdów zawiera systemy, które automatyzują jazdę – poprawiają bezpieczeństwo jazdy nocnej i pozwalają zredukować ilość wypadków. System FCW ostrzega przez zderzeniem, LDWS albo LGS informują o opuszczaniu wybranego pasa ruchu.

W samochodach ciężarowych występują następujące systemy:

• EBA (Emergency Brake Assist) – po wykryciu zagrożenia na drodze, automatycznie rozpoczyna proces hamowania i przekazuje kierowcy informację poprzez sygnał dźwiękowy, 
• EBL (Electronic Brake Force Limitation) – system pozwala na wykorzystanie siły hamowania do wszystkich osi w zależności od obciążenia pojazdu, 
• ASR/TCS/ATC (Anti-Slip Regulation/Traction Control System/Automatic Traction Control) – system pozwala wyeliminować napędowy poślizg kół w trakcie ruszania i przyspieszania na śliskich nawierzchniach, 
• RSC (Roll Stability Control) – system, który stabilizuje przechyły nadwozia, który zabezpiecza zestaw przed przewróceniem się, 
• TSA (Trailer Swing Assist) – system ułatwia zachowanie stabilności przyczepy w najbardziej wymagających warunkach.

Wymienione systemy i technologie mają bezpośredni wpływ na bezpieczeństwo jazdy nocnej. 

Przyszłość przepisów dotyczących godzin nocnych: czy nastąpią zmiany?

Nic nie wskazuje na to, że przepisy drogowe związane z pracą nocną zostaną wkrótce zmienione. Za godziny nocne kierowcy otrzymują dodatek do wynagrodzenia w wysokości 20% stawki godzinowej, która wynika z minimalnego wynagrodzenia za pracę za każdą godzinę pracy w porze nocnej. Kwota dodatku zostaje doliczona do normalnego wynagrodzenia za pracę pracownika. 

Wpływ nowych technologii i badań na przepisy drogowe

Badania zachowań kierowców na drogach i analizy najczęściej popełnianych wykroczeń są podstawą do wprowadzania zmian w przepisach drogowych. Właśnie na tej podstawie Parlament Europejski przygotowuje zalecenia dla państw członkowskich Unii Europejskiej, dotyczących zwiększenia bezpieczeństwa jazdy. 

Wśród rozwiązań, które są obecnie rozważane (stan na czerwiec 2024 roku) znajdziemy m.in.

• skrócenie ważności prawa jazdy dla zawodowych kierowców do 5 lat (kategorie: C, C+E, D, D+E i pokrewne),
• konieczność przeprowadzania badań lekarskich przed każdym odnowieniem prawa jazdy,
• dwuletni okres próbny dla młodych kierowców, w którym obowiązywać będą zaostrzone przepisy (np. wyższe kary za wykroczenia, obniżony dopuszczalny próg zawartości alkoholu we krwi).

Trzeba jednak pamiętać, że przepisy drogowe są zmieniane dopiero przez parlamenty krajów członkowskich UE. Powyższe zmiany należy traktować jako zalecenia PE.

Na uwagę zasługuje też wykorzystanie nowych technologii do przepływu informacji o wykroczeniach kierowców i zatrzymaniu prawa jazdy. Dzięki planowanej Europejskiej Sieci Praw Jazdy, wspomniane informacje będą przekazywane wszystkim krajom członkowskim. To oznacza, że np. polski kierowca, którego prawo jazdy zostanie zatrzymane przez policję we Włoszech trafi do wspomnianej sieci. Ułatwi to egzekwowanie zakazu prowadzenia pojazdów na terenie całej Unii Europejskiej. Podobnie w przypadku kierowców, którzy dokonali poważnych wykroczeń – dzięki technologicznym nowinkom policje z krajów UE będą szybko otrzymywały informacje ułatwiające identyfikację i zatrzymanie takich osób, co znacząco wpłynie m.in. na bezpieczeństwo jazdy nocnej.